Beskid Sądecki - Prehyba
29.06.2013 r.

Na kolejne spotkanie z Beskidem Sądeckim wyruszamy z Rytra i wędrujemy Doliną Roztoki na Prehybę i Radziejową.

Trasa piesza:

•   Rytro - Dolina Roztoki - Wychody - Wdżary Niżne - Wdżary Wyżne 856 m - Wybrańska Tylowska (punkt widokowy) - Wietrzne Dziury (Diabli Ganek) 1038 m - Wielka Przehyba 1191 m - schronisko PTTK Przehyba
•   schronisko PTTK Przehyba - Złomisty Wierch 1224 m - Przełęcz Długa - Mała Radziejowa 1207 m - Radziejowa 1266 m - Przełęcz Żłobki (Zawory) - Wielki Rogacz 1182 m - Międzyradziejówki - Wisieluchy - Kramarka - Niemcowa 1001 m
•   Niemcowa 1001 m - Kamienny Groń 791 m - Hala Szerszeniówka - Hala Łazarkówka - Piwniczna Zdrój

Wielka Roztoka – najdłuższy lewobrzeżny dopływ Popradu na terenie Polski jak również dolina, którą płynie potok, nosi nazwę Wielkiej Roztoki. W nazewnictwie ludowym roztoką nazywa się rozwidlenie doliny, miejsce, w którym schodzą się dwa strumienie, a także po prostu dolinę czy wąwóz górski i płynący nim potok. Wielka Roztoka bierze swój początek z połączenia potoków Lajpczyk (Łajpczyk), Średni i Pod Dudłą, których źródła znajdują się na wysokości około 1100 m, na stokach Małej Radziejowej, Złomistego Wierchu Południowego i Złomistego Wierchu Północnego (główny grzbiet Radziejowej). Płynie stąd w kierunku północno-wschodnim a następnie wschodnim doliną ograniczoną od północy bocznym grzbietem odchodzącym od Wielkiej Przehyby (Wietrzne Dziury, Wdżary Wyżne, Połom), a od południa bocznym grzbietem Radziejowej (Jaworzyny, Przełęcz Maćkowska, Jaworzyna, Jastrzębska Góra). Dalej zasilany jest przez wody licznych potoków m.in. Podstudnia, Borsudzyny (Szczecina), Bański Potok (Baniska). Po przepłynięciu 7 km łączy się z potokiem Mała Roztoka i pod nazwą Roztoczanka (Rytrzanka) na odcinku 2 km płynie przez Rytro i uchodzi do Popradu.W XIX wieku znajdowały się na nim dwa młyny przy granicy z Roztoką Ryterską.
W dolinie Wielkiej Roztoki rozgrywa się akcja napisanego przez Marię Kownacką opowiadania dla dzieci „Rogaś z doliny Roztoki”.

Wdżary Niżne – niewielka polana w Paśmie Radziejowej, znajduje się na północno-wschodnim grzbiecie Wielkiej Przehyby, który przez Wietrzne Dziury, Wdżary Wyżne i Połom opada do doliny Popradu w Rytrze. Właściwie jest to ciąg kilku niewielkich polanek. Z powodu niewielkich rozmiarów widoki z polan są mocno ograniczone.

Wdżary Wyżne 856 m – mało wybitny wierzchołek, znajduje się na północno-wschodnim grzbiecie Wielkiej Przehyby. Wschodnie stoki Wdżarów Wyżnych opadają do doliny potoku Borsudzyny, stoki zachodnie do doliny Przysietnickiego Potoku. Sam wierzchołek Wdżarów Wyżnych jest zalesiony, ale poprzez prześwity między drzewami i zarastającą polanę widok na Halę Konieczną, głęboką dolinę Wielkiej Roztoki i jej otoczenie.

Wietrzne Dziury (1020 – 1038 m) – zapadlisko poniżej wierzchołka Szczeciny 1038 m na północnym grzbiecie Wielkiej Przehyby 1191 m. W wyniku osunięcia się mas skalnych utworzył się rów rozpadlinowy, w którym znajdują się wydłużone wały zamknięte niszami o długości około 40 metrów, rozległe i głębokie rowy, których dna wypełnione rumowiskiem skalnym, wreszcie wysoka na 15,5 m ściana skalna, odsłaniająca silnie spękane piaskowce magurskie. W największym z tych zapadlisk znajduje się jaskinia Wietrzna Dziura.

Wielka Przehyba lub Wielka Prehyba 1191 m – znajduje się w głównej grani Pasma Radziejowej, pomiędzy Przehybą 1175 m a Złomistym Wierchem Północnym 1226 m. Jest całkowicie pokryta lasem i jest zwornikiem. W północnym kierunku odchodzi od niego grzbiet, który następnie rozgałęzia się na dwa grzbiety: północno-zachodnoi z kulminacją Zgrzypy oraz długi północno-wschodni, który poprzez Wietrzne Dziury opada aż do doliny Popradu w Rytrze. W pobliżu wierzchołka przebiegają trzy szlaki turystyczne i jeden narciarski, krzyżujące się ze sobą na dwóch rozdrożach poniżej wierzchołka Wielkiej Przehyby.

Schronisko na Przehybie 1175 m – pierwsze plany budowy schroniska pojawiły się już w 1908 roku w miejscowym Towarzystwie Tatrzańskim. Jednak projekty odłożono z powodu braku funduszy. 20 lat później powrócono do nich, jednak wystąpiły problemy z kupnem parceli. Najpierw nie chciała jej sprzedać gmina Szlachtowa, później hrabia Stadnicki, właściciel okolicznych terenów. Porozumienie zawarto w 1936 roku. Pierwszą część schroniska (parter) udostępniono w 1937. W 1938 roku otrzymało imię Kazimierza Sosnowskiego. W 1944 roku z powodu działań partyzanckich Niemcy spalili schronisko. W 1953 roku PTTK postawiło schron turystyczny. Rozpoczęto budowę schroniska i w sierpniu 1958 roku stanął kamienny obiekt kryty gontem. W 1991 spłonęła drewniana część obiektu, spalone schronisko odbudowano i od 1998 roku ponownie spełnia swoje zadanie.
Przy schronisku odbył się „chrzest” nowego członka Integracyjnego Koła PTTK „Matragona” - Radka. Po wykonaniu powierzonego mu zadania i złożeniu przysięgi, został on przyjęty do kręgu rycerzy władcy Matragony – Hnata.

Złomisty Wierch (1224 i 1215 m) – dwuwierzcholkowy masyw górski w głównym grzbiecie Pasma Radziejowej, między Wielka Przehybą a Bukowiną 1206 m. Kulminacje oddalone są od siebie o około 650 m i noszą nazwy Złomisty Wierch Północny oraz Złomisty Wierch Południowy. Od wierzchołka północnego odchodzi krótki boczny grzbiet kończący się Konieczną Górą 990 m. Grzbiet ten oddziela dolinę potoku Szczecina od doliny potoku Średniego i znajduje się na nim Hala Konieczna. Od północno-zachodniej strony stoki obydwu wierzchołków Złomistego Wierchu opadają do górnej części doliny Starego Potoku.

Radziejowa 1262 m – najwyższe wniesienie Beskidu Sądeckiego, wyróżniające się w całym grzbiecie łagodnym kopulastym kształtem, okryte lasami. Wspaniałe drzewostany spływają na pólnocno-wschodnich zboczach, w dziewiczych uroczyskach Baniska, Gronia, Skałek i Jaworzyny, w roztokach od północy, gdzie pod masyw Radziejowej podchodzą żródłowe potoki Wielkiej Roztoki i od strony wschodniej gdzie kryją się górne części Małej Roztoki.
Wspaniałym przykładem prastarego drzewostany jest rezerwatowy Dziewiczy Las w Baniskach. W kotle wypełnionym rumowiskiem głazów rosną okazy jodeł i świerków, liczące ponad 360 lat, o wysokości ok. 54 m.
Szczyt obecnie zalesiony, słynął dawniej z szerokiej dookolnej panoramy, dziś widok możliwy tylko z wieży. Obok wieży stoi niewielki pomnik upamiętniający Tysiąclecie Polski, wzniesiony w 60-lecie Oddziału Nowosądeckiego PTTK „Beskid”.

Trasa przepiękna i długa. Czas przejścia około 8 godzin. Po zejściu do Piwnicznej wracamy do Krakowa.

Helena Grzywacz

Rytro - Przehyba - Radziejowa
- Niemcowa - Piwniczna - 29.06.2013

Relacja fotograficzna - Helena Grzywacz
Relacja fotograficzna - Irena Gąsior
Relacja fotograficzna - Gosia Łyczak
Relacja fotograficzna - Irek Przeplasko
Relacja fotograficzna - Elżbieta Książek
Relacja fotograficzna - Bożena Strączek
Relacja fotograficzna - Grzegorz Sopata