GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

Wzgórza Tumlińskie – Pasmo Masłowskie

Wzgórza Tumlińskie

Góry Świętokrzyskie są najwyżej wzniesioną częścią Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. To również najstarsze pasmo górskie spośród wszystkich gór na obszarze Polski. W skład Gór Świętokrzyskich wchodzi kilkanaście pasm. Są one położone równolegle do siebie, ciągnąc się z zachodu na wschód. Główną oś stanowi ciąg pasm o długości ok. 70 km. Rozpoczyna się on w okolicach Dobrzeszowa na zachodzie. W jego skład wchodzą od zachodu: Pasmo Dobrzeszowskie, Pasmo Oblęgorskie, Wzgórza Tumlińskie, Pasmo Masłowskie, Łysogóry oraz Pasmo Jeleniowskie, które kończy się w okolicach Opatowa. Ciąg ten pocięty jest przełomami rzek: Łosośnej, Bobrzy, Lubrzanki i Słupianki. Najwyższą częścią tych niewielkich, ale interesujących gór jest ciągnące się przez ok.15 km pasmo Łysogór z najwyższym szczytem Łysicy (612 m n.p.m.). Zbudowane jest ono głównie z kwarcytów i łupków kambryjskich. W partiach szczytowych występują gołoborza - zbocza pokryte rumoszem skalnym. Na terenie pasma został utworzony w 1950 roku Świętokrzyski Park Narodowy.

Wzgórza Tumlińskie
Wzgórza Tumlińskie – pasmo w Górach Świętokrzyskich, część tzw. pasma głównego. Rozciąga się od przełomu Bobrzy na zachodzie, który oddziela je od Pasma Oblęgorskiego, do doliny Sufragańca na wschodzie. Zbudowane jest z czerwonych piaskowców triasowych, wydobywanych w kamieniołomach na Górze Ciosowej i Sosnowicy. Na terenie pasma znajduje się Rezerwat „Kamienne Kręgi” (geolog.- archeolog.- leśny). Przez pasmo przebiega czerwony szlak turystyczny im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków.

Kamieniołom Sosnowica

Sosnowica
Kamieniołom, w którym eksploatowany jest piaskowiec tumliński - skała o wieku bardzo trudnym do ustalenia. Wiadomo, iż powstała przed wapieniami triasu środkowego, jednak później niż osady permskie. Pochodzi zatem z triasu dolnego i osadzała się na rozległym lądzie obejmującym wówczas obecną środkową Europę; stanowi charakterystyczny element profili triasowych zwanych pstrym piaskowcem.
Historia wydobycia piaskowców tumlińskich ma ponad 700 lat. Produkowano z niego elementy stosowane w architekturze romańskiej i gotyckiej Kielecczyzny, a także gzymsy, odrzwia, frontony, rzeźby w renesansowych i barokowych kościołach kieleckich. Wykorzystywano go również do budowy m.in. renesansowego zamku biskupiego w Kielcach, zamku Tarłów w Podzamczu; w Kielcach wiele ulic posiadało charakterystyczne płyty i krawężniki z piaskowca tumlińskiego. Skała jest także bardzo dobrym kamieniem okładzinowym, w związku z czym używano ją do wyrobu płyt chodnikowych, nagrobków, kamieni młyńskich, wykładzin kwasoodpornych i jako wykładzina pieców hutniczych. Wykładano nią wnętrza wielkiego pieca staszicowskiego w Samsonowie, pieca Hugo Kołłątaja w Kuźniakach, piece w Białogonie, Niewachlowie, Bobrzy. Piaskowiec tumliński w formie okładzin znajduje się także na warszawskiej Ochocie, gdzie w rejonie ulic Grójeckiej i Bitwy Warszawskiej większość budynków z lat pięćdziesiątych otrzymała z nich elewację; po upływie kilkudziesięciu lat prezentują się one bardzo dobrze. Kamień użyto również do oblicowania gmachu MSZ, a niegdyś wyłożony był nimi plac Zwycięstwa.

Pasmo Masłowskie – pasmo Gór Świętokrzyskich, nazwa od miejscowości Masłów Pierwszy. Położone na północ od Kielc. Rozciąga się od doliny Sufragańca na północnym zachodzie, po przełom Lubrzanki na południowym wschodzie. Zbudowane z kwarcytów i łupków kambryjskich. Należy do tzw. pasma głównego Gór Świętokrzyskich i jest geologicznym przedłużeniem Łysogór w kierunku zachodnim. W dużej części bezleśne.

Charakterystyczną cechą pasma jest kwarcytowa grań skalna, której najokazalszy fragment zwany Diabelskim (lub Wielkim) Kamieniem znajduje się na szczycie Klonówki. Inną cechą wyróżniającą grzbiet są często spotykane charakterystyczne kamecznice.

Przez pasmo przebiega czerwony szlak turystyczny im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków oraz niebieski szlak turystyczny im. E. Wołoszyna z Wąchocka do Cedzyny.

Diabelski Kamień (460 m n.p.m.)

Diabelski (Wielki) Kamień – pomnik przyrody nieożywionej na południowym krańcu góry Klonówki, której grzbiet rozciąga się na długości 2km. Jest to wychodnia kambryjskich piaskowców kwarcytowych o wysokości niemal 5m, szerokości 8m i długości 10m. Roztacza się stąd wspaniały widok na pasma Zgórskie, Posłowickie, Dymińskie, Daleszyckie, Cisowskie i Orłowińskie, a także na górę Radostową, Łysicę i Łysiec. Według legendy, skałę zrzucił diabeł, przelatujący w stronę klasztoru na Świętym Krzyżu. Diabeł nie zdążył zniszczyć klasztoru i upuścił kamień na szczyt góry Klonówki z powodu koguta, który zapiał w pobliskich Mąchocicach. Do tej pory można znaleźć ślady czarcich pazurów na skale.

Przełom Lubrzanki – przez wielu miejsce to uznawane jest za najbardziej malownicze w Górach Świętokrzyskich. Lubrzanka oddziela Pasmo Masłowskie od Łysogór. Pomiędzy Radostową i południowowschodnim grzbietem Klonówki tworzy przełom, rozdzielając Pasmo główne na pasmo Klonowskie i Masłowskie. Lubrzanka torując sobie drogę przez złom kwarcytów, nadaje stromym zboczom swoistego uroku wzbogaconego licznymi wąwozami ukrytymi w bujnej roślinności.Dolina powstała na skutek kaptażu, czyli przeciągnięcia górnego odcinka płynącej po północnej stronie Pasma Głównego Pokrzywianki przez posiadającą większą siłę erozyjną, wypływającą z południowych stoków Lubrzankę.

Przełom Lubrzanki