Ponidzie 2 - spływ kajakowy
29.06.2019 r.

Kierownik wycieczki:

Janusz PUSTUŁKA

PONIDZIE II

29 czerwca 2019 r.

Pińczów i Ponidzie widok spod Kaplicy Św. Anny

Kontynuując rozpoczętą w zeszłym roku eksplorację pięknej krainy nadnidziańskiej tym razem obraliśmy „Perłę Ponidzia” czyli Pińczów i jego okolice. Podobnie jak rok temu, nasze spotkanie z Ponidziem zaczynamy spływem kajakowym po rzece Nidzie. Startujemy w miejscowości Kowala, dokąd docieramy z Krakowa autobusem na 9 rano. Otrzymujemy kajaki, kapoki, wiosła oraz instruktarz i słowa otuchy na drogę od Pana Marka, właściciela wypożyczalni kajaków.

Instruktarz przed spływem

Wodowanie odbywa się sprawnie i przy ślicznej, słonecznej pogodzie i o dziwo bez komarów, rozpoczynamy wodniacką przygodę. Z poziomu rzeki podziwiamy piękne zarośla, szuwary, zakola, wysepki, piaszczyste „plaże” oraz śpiewające ptactwo i ogromnej wielkości ważki.

Uroki Nidy

Niski stan wody daje o sobie znać i niektóre załogi osiadają na mieliźnie, co stanowi dodatkową atrakcję. Spływ kończymy na przystani w Chrobrzu - nie notując strat. Autobusem podjeżdżamy pod zabytkową świątynię z 1550 roku w Chrobrzu, oglądamy ją z zewnątrz, po czym udajemy się do Krzyżanowic do agroturystyki Pana Marka na zasłużony odpoczynek i posiłek.

Zasłużony odpoczynek

Pieczemy kiełbaski, posilamy się, a w międzyczasie trójce najmłodszych uczestników Adasiowi, Brunciowi i Wiktorkowi wręczone zostają drobne upominki za dzielne pokonanie spływu. Dodatkowo Bruno otrzymał legitymację członkowską PTTK i tym samym stał się najmłodszym członkiem Koła PTTK Stalowni. Najedzeni, wypoczęci, ścieżką wśród pól pszenicy wędrujemy do Rezerwatu Przyrody „Krzyżanowice”. Osiągamy wzgórze zbudowane z margli kredowych a następnie mijając lejki zapadliskowe, werteby i uwały, podziwiając roślinność stepową i łąkową docieramy do punktu widokowego. Dolina Nidy z tego miejsca prezentuje się imponująco. Wykonujemy pamiątkowe zdjęcia, staramy się zidentyfikować i przyporządkować nazwy roślin występujących w naturze do tych z przewodnika.

W rezerwacie „Krzyżanowice”

Zauroczeni pięknem roślinności w rezerwacie wracamy do agroturystyki. Dziękując Panu Markowi za zorganizowanie spływu i udostępnienie miejsca na ognisko, opuszczamy urocze miejsce.
Następnym punktem programu to zwiedzanie kościoła w Krzyżanowicach Dolnych. Kościół zbudował w latach 1786 – 1789 Hugo Kołłątaj, będąc proboszczem parafii od roku 1779. Klasycystyczny, jednonawowy kościół p.w. św. Tekli jest cennym zabytkiem. Wewnątrz kościoła duże wrażenie zrobiły na nas obrazy Franciszka Smuglewicza, tworzące kompozycję Dzieła Bożego. W głównym ołtarzu to „Bóg stwarzający” a w bocznych „Bóg nauczający” i „Bóg nagradzający”. Jako model nagiego Adama w obrazie stworzenia podobno posłużył sam Hugo Kołłątaj.
Z Krzyżanowic udajemy się do Pińczowa. Zwiedzanie miasta rozpoczynamy od Placu Wolności. Przechodząc koło fontanny chłodzimy się pod kurtyną wodną, następnie podziwiając najnowsze „arcydzieło” czyli „Ławeczkę Niepodległości” docieramy do Muzeum Regionalnego w Pińczowie. Tam czekał na nas umówiony przewodnik, z którym udajemy się do Synagogi.

Wnętrze synagogi

Zwiedzamy Synagogę uzyskując w międzyczasie dużo ciekawych informacji z historii miasta. Po zwiedzeniu Synagogi poszliśmy w krótką trasę turystyczną po zabytkach miasta. Najpierw odwiedziliśmy kościół pw. Nawiedzenia NMP przy Klasztorze Franciszkanów z cudownym obrazem Matki Boskiej Mirowskiej, następnie udaliśmy się pod kaplicę Św. Anny. Późnorenesansowa kaplica ufundowana w 1600 roku przez Zygmunta Myszkowskiego a wykonana przez warsztat Santiego Gucciego jest symbolem Pińczowa.

Przy kaplicy Św. Anny

Po wykonaniu pamiątkowego zdjęcia i obejrzeniu wspaniałej panoramy na Pińczów i Ponidzie kontynuujemy nasz spacer. Następnym zabytkiem to Pałac Wielopolskich. Oglądamy go z zewnątrz, gdyż nie jest udostępniony do zwiedzania, oraz pozostałości po parku pałacowym z zabytkową basztą ogrodową.

Pałac Wielopolskich

Za pałacem rozciąga się wzgórze, na którym stał kiedyś gotycko- renesansowy zamek Oleśnickich i Myszkowskich, rozebrany w 1800 roku przez Wielopolskich. Wędrówkę po zabytkach kończymy na Placu Wolności. Czas wolny na kawę, lody czy inne słodkości kończy naszą drugą wyprawę na Ponidzie. W drodze powrotnej do Krakowa odwiedzamy jeszcze kościół w Młodzawach Małych.

Kościół w Młodzawach Małych

Kościół pw. Ducha Świętego i Matki Boskiej Bolesnej zwany jest Częstochową Ponidzia. Kościół oglądamy z zewnątrz. Późnobarokowa świątynia posiada okazałą fasadę wykonaną z ciosów wapienia pińczowskiego, ogrodzona jest osiemnastowiecznym murem z wejściem przez arkadową bramę w barokowej dzwonnicy. Zbudowany w latach 1716 – 1720 na wzgórzu ponad doliną Nidy robi imponujące wrażenie. Jeszcze tylko po drodze krótki postój pod pomnikiem upamiętniającym Partyzancką Republikę Pińczowską i szczęśliwie docieramy do Krakowa.

Janusz Pustułka

PROGRAM

29.06.2019 r. – (sobota)

• 7.00 - wyjazd z Krakowa- Nowej Huty do Kowali
• 9.00 - spływ kajakami po rzece Nidzie z Kowali do Chrobrza czas spływu ok.2,5 godz.
• 11.30 - wyjazd z przystani do Krzyżanowic
• 12.00 - pieczenie kiełbasek
• 13.30 - zwiedzanie Rezerwatu Przyrody w Krzyżanowicach
• 14.30 - wyjazd do Pińczowa
• 15.15 - zwiedzanie Pińczowa
• 16.00 - zwiedzanie z przewodnikiem Synagogi w Pińczowie
• 16.40 - czas wolny
• 18.00 - wyjazd do Krakowa

Chroberz

Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię. W Chrobrzu zatrzymał się król Kazimierz Wielki, który leczył się po wypadku, odniesionym w czasie polowania, w lasach przedborskich. W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece. Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich.

Pałac Wielopolskich w Chrobrzu

W XVII w. wieś należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy na początku XIX w. ostatni ordynaci Wielopolscy, by spłacić długi, sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji, głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz. W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza. 17 marca 1863 r. powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami. W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in. dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej. W latach 1943–1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji. Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób. W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu, a także na terenie parku dworskiego, ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu „Przedwiośnie”.

Zabytki w Chrobrzu:

- Kościół Wniebowzięcia NMP i Św. Jana Kantego, - piękna zabytkowa świątynia wznosząca się na wzgórzu ufundowana około 1550 roku przez Stanisława Tarnawskiego, zachowały się renesansowe elementy, obok kościoła stoi drewniana dzwonnica
- Pałac Wielopolskich - budowla powstała w latach 1857-59, dziś jest udostępniona dla zwiedzających jako Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego i Tradycji Rolnej Ponidzia
- Zamek rycerski - ruiny zamku z XIV wieku stoją na wzgórzu Zamczysko ponad Nidą

Pińczów

Rozwój Pińczowa rozpoczął się od kamieniołomu, który istniał tutaj w XII w. Bezpieczeństwa górników strzegł niewielki gród obronny, zniszczony prawdopodobnie przez Tatarów w 1241 r. W XIV w. na jego miejscu wzniesiono gotycki zamek, u stóp którego rozwinęła się osada. Miejscowa ludność zajmował się głównie rolnictwem, sadownictwem, uprawą winnej latorośli oraz hodowlą bydła.

W 1424 r. osada stała się własnością rodu Oleśnickich. Wybudowali oni na Górze Zamkowej nową rezydencję, a w osadzie ufundowali klasztor Paulinów. 25 lutego 1428 r. król Władysław Jagiełło na zamku w Lublinie nadał Pińczowowi prawa miejskie. Miasto za sprawą Mikołaja Oleśnickiego stało się ośrodkiem reformacji. W latach 1550-1551 z miasta wypędzono paulinów, a kościół zmieniono w zbór kalwiński. W budynkach poklasztornych powstało słynne na całą Europę Gimnazjum Pińczowskie nazywane później sarmackimi Atenami. Środowisko związane z pińczowską uczelnią zajmowało się drugim w historii tłumaczeniem Biblii na język polski. Tzw. Biblia Brzeska ukazała się w 1563 r. Od miejsca, w którym wykonano tłumaczenie bywa ona także nazywana Biblią Pińczowską.

Kres ośrodkowi reformacyjnemu w Pińczowie położył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który w 1586 r. wykupił miasto. Nastąpiła gwałtowna rekatolizacja Pińczowa. W roku 1587 biskup krakowski Piotr Myszkowski ufundował kościół a później klasztor i osadzili w nim zakon Reformatów. Wokół niego powstała osada Mirów, która już w 1612 roku została przyłączona do Pińczowa.

W drugiej połowie XVI wieku w Pińczowie rozpoczęto eksploatację i obróbkę miejscowego białego wapienia. Zaczął rozwijać się jako ośrodek kamieniarsko-artystyczny pod kierunkiem wybitnego artysty z Florencji Santi Gucciego. Z jego warsztatu zachowały się dwie wspaniałe budowle: kaplica św. Anny i baszta ogrodowa, stanowiąca część rezydencji Myszkowskich.
W 1729 roku ordynacja pińczowska przeszła w ręce Wielopolskich, do których należała aż do 1945 roku.

Kaplica Św. Anny

Działanie wojenne w czasie powstania kościuszkowskiego spowodowały upadek miasta. Po III rozbiorze Polski Pińczów znalazł się w zaborze austriackim, a po kongresie wiedeńskim w 1815 r. w zaborze rosyjskim.
Pierwsi Żydzi osiedli w Pińczowie już na początku XVI w. W XVIII w. Pińczów stał się jednym z ważniejszych ośrodków żydowskich w regionie. W latach 1692 – 1764 była tu siedziba ziemstwa krakowskiego, a rabin pińczowski stał się praktycznie jego zwierzchnikiem. W XIX w. Żydzi stanowili ok. 70% ludności Pińczowa. Przed II wojną światową w mieście mieszkało ok. 3500 Żydów. W październiku 1942 ok. 3000 z nich Niemcy deportowali do obozu zagłady w Treblince.
W czasie II wojny światowej okolice Pińczowa były miejscem intensywnej działalności partyzanckiej. W okresie od lipca do sierpnia 1944 r. miasto było przejściowo wyzwolone przez partyzantów. Teren wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej obejmował ziemie od Pińczowa po Działoszyce i od Nowego Korczyna po Nowe Brzesko. Obszar ten miał powierzchnię ok. 1000 km² i nosił nazwę Republiki Pińczowskiej. W wyniku walk miasto uległo zniszczeniu w 80%.

Rezerwat Przyrody „ Krzyżanowice”

Rezerwat roślinności stepowej utworzony w 1954 r. na powierzchni 18 ha. Wzgórze zbudowane z margli kredowych porasta step ostnicowy i łąkowy. Rezerwat obejmuje zachodni skrawek ciągnącego się w kierunku południowo – wschodnim od wsi Krzyżanowice wzgórza gipsowego. Na obszarze tym występują liczne i bardzo typowe lejki zapadliskowe (werteby i uwały) stanowiące dużą osobliwość geomorfologiczną. Roślinność rezerwatu jest typowa dla muraw stepowych: ostnica piórkowa, miłek wiosenny, len włochaty, ostrożeń panoński, pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły. Występuje tu prawie 200 gat. roślin. Liczna fauna bezkręgowa, w tym około 30 gatunków reliktowych. Jest to rezerwat stepowo-entomologiczny. Przedmiotem ochrony są tu murawy stepowe (kserotermiczne), charakterystyczne dla Niziny Panońskiej i okolic Morza Czarnego i Kaspijskiego. W Polsce jest to formacja rzadko spotykana i nietypowa. Chroniona jest też reliktowa fauna ciepłolubna bezkręgowców (pająk podskocz krasny, gryziel, cykada podolska, pasikonik, motyle paź królowej, modraszek gniady oraz liczne trzmiele).
Ze wzgórza rozpościera się widok na dolinę Nidy, widać stąd cenne zabytki sakralne w Pińczowie, Chrobrzu, Młodzawach, Jurkowie i Wiślicy.

Relacja fotograficzna - Jola i Janusz Pustułka